Ellerimizdeki hisler sayesinde dış dünyayı kolaylıkla tanıyabiliriz. Hem dış dünyayı algılamamız hem olası tehlikelerden kendimizi korumamız hem de günlük yaşam aktivitelerimizi fonksiyonel bir şekilde gerçekleştirebilmemiz için ellerimizin hissetmesi çok önemlidir.

Herhangi bir yaralanmadan sonra ellerdeki hissin ve duyarlılığın azalması veya kaybolması durumunda ellerimiz hissiz olacağı gibi günlük yaşam aktivitelerinin gerçekleştirilmesinde de sorunlar yaşanacaktır.

Duyusal Yeniden Eğitim

Duyusal yeniden eğitim, periferik sinir yaralanması, inme(felç), merkezi sinir yaralanması ve diyabet gibi hasarlardan kaynaklı olarak eldeki var olan duyarlılığın ve hislerin azalması veya tamamen kaybolması durumlarında uygulanan terapi ve eğitimdir. Daha önce var olan duyunun kaybolmasının ardından tekrar duyunun kazandırılması amaçlandığı için bu terapi “duyusal yeniden eğitim” olarak tanımlanmaktadır.

Duyusal bozukluğu olan hastalar günlük yaşam ve iş aktivitelerinin yerine getirilmesinde sorunlar yaşamaktadırlar. Ancak yaralanma ve ameliyat sonrası duyu kaybına ek olarak, uyuşma, karıncalanma, yanma hissi, aşırı hassasiyet ve ağrı hissi olabilir. Eğer bu durumlar gözleniyorsa öncelikli hedef bu ağrı ve acıların azaltılması amacıyla desensitizasyon (duyarsızlaştırma) eğitimi uygulanmasıdır. Bu anormal durumların ortadan kaldırılmasının ardından duyusal yeniden eğitim programları uygulanmalıdır.

Duyusal yeniden eğitimde erken ve geç faz olarak iki aşama bulunmaktadır. Bu fazlarda farklı amaçlar ve farklı teknikler uygulanmaktadır. Genel olarak elde dokunmaya hissedilmeye başlandığında, duyarlılık (hissetme) geldiğinde duyusal terapi programları başlanmaktadır. Ancak yapılan çalışmalarda, ameliyattan hemen sonra başlanan duyusal yeniden eğitim programının, eldeki duyarlılığın gelmesinde oldukça önemli olduğu kanıtlanmıştır. Eğer bir yaralanmadan kaynaklı olarak ellerinizdeki hislerde azalma veya kaybolma durumu yaşıyorsanız en kısa sürede duyusal terapi alanında deneyime sahip bir el terapisti ile görüşmelisiniz.

Desensitizasyon Eğitimi Nedir?

Desensitizasyon eğitimi; el yaralanmasından sonra ele dokunulduğunda oluşan aşırı duyarlılık ve hassasiyetin, karıncalanma ve uyuşmanın giderilmesi amacıyla uygulanan duyarsızlaştırma terapisidir. Amaç bu anormal duyarlılığın ve hassasiyetin giderilmesidir. Bu süreçte uygulanan terapiler tamamen kişiye göre değişen teknikler ve uygulamalardan oluşmaktadır. Kişilerin duyarlılıkları, beyinleri ile olan etkileşimi, ağrı ve acı eşikleri, hissettikleri duyuların farklılığı gibi birçok durum terapilerin seyrini etkilemektedir.

Bir periferik sinir yaralanmasının ardından ameliyatta sinir kılıfı onarıldıktan sonra cilde ve kaslara doğru yeni sinir aksanları büyür. Sinirler günde yaklaşık 1 mm olacak şekilde büyür(Skirven ve ark., 2011). Bu büyüme döneminde hafif dokunma hissine karşı elde aşırı duyarlılığın hissedilmesi normaldir. Bu aşırı duyarlılığın azaltılması için duyarsızlaştırma- desensitizasyon tedavisi uygulanması gereklidir.

Duyusal Yeniden Eğitim Ne Kadar Bir Süre Uygulanmaktadır?

Duyusal yeniden eğitimde duyular yeniden öğretildiği için çok sık tekrarlarla uygulanmalıdır. Haftada 1-2 kez gidilen seanslar yeterli olmayacaktır. Terapistinizin size göre belirlediği yöntemleri düzenli olarak evde uygulamanız gereklidir. Genellikle belirlenen ev ödevleri günde 3 ila 6 tekrar olacak şekilde düzenlenir. Verilen ev ödevleri kişilere göre değişeceği için kendiniz için uygun olan ev ödevinizi sizin duyusal gelişiminizi takip eden ve değerlendiren terapistiniz belirler.

Duyuların azalması ve tamamen kaybolması durumunda koruyucu duyarlılık da kaybolacağı için mevcut yaralanmaya ek olarak günlük yaşamdaki aktiviteler gerçekleştirilirken de birtakım kazalar meydana gelebilir. Sıcak bir yüzeye, tencere ve çaydanlık ile temas esnasında elde yanma oluşabilir, musluktan akan suyun sıcaklığından emin olmadığınızda ve öncelikle hasta olan elinizi suya soktuğunuzda eliniz yanabilir. Elinizde var olan koruyucu duyarlılığın azalmasından kaynaklı yüzeylere elinizi vurabilir veya değdiğiniz keskin yüzeylerde elinizi kesebilirsiniz. Duyuların iyileştirilmesi için uygulanan terapi boyunca elinizin yaralanmaması için oldukça dikkatli olmalı ve terapistinizin yönlendirmelerini dikkatle uygulamalısınız.

Neden Eğitim?

Vücudumuzun duyu ve hareketlerinden sorumlu olan beyin belgelerinde vücut haritası bulunmaktadır. Bu haritada duyarlılığa karşı hassas olan eller ve dudaklar en fazla alanı kaplamaktadır. Homunculus olarak adlandırılan bu haritada her vücut kısmının duyusundan sorumlu beyin bölgesi bulunmaktadır. Bir sinir yaralanması olduğunda o sinirden sorumlu olan beyin bölgesinde birtakım değişiklikler meydana gelir. İlgili beyin bölgesinde meydana gelen değişiklikler temel olarak var olan haritanın bozulması şeklindedir. Sinirlerin tamirinden ve iyileşmesinden sonra her ne kadar eldeki sinir iyileşmiş olsa da ilgili beyin bölgesinde bozulmuş bir harita bulunmaktadır. Bu haritanın düzenlenmesi ve beyne duyuların yeniden öğretilmesi amaçlanmaktadır. Beyne duyuların öğretilmesi amaçlandığı için bu terapi programı duyusal yeniden eğitim olarak adlandırılmaktadır.

Skirven T.M., Osterman, A.L., Fedorczyk, J.M., Amadio, P.C.(2011). Rehabilitation of the hand and upper extremity,(Sixth edition). Philadelphia; Elsevier Mosby.